مقدمه:
بر اساس سنت حسنه نیاکان مؤمن و خداجویمان ، ما شیعیان در ایام شهادت ائمه اطهار علیهم السلام اقامه عزا می نمایم همانگونه که در ایام ولادت ایشان مراسم جشن بر پا می داریم. پدران ما بخش عمده اوقات خود را پس از اشتغال به کار روزانه و رسیدگی به خانواده و انجام واجبات ، به شرکت در این مراسم سپری می نموده اند و با حضور در این مجالس بوده است که معـارف الهـی را آموختـه و به تقویت ایمـان و تشکـیل زنـدگـی پـاک و الـهی کـه نسـل فعلی به آن رشـک می برد دست یافته اند. در حال حاضر این سنت نیکو در گذر زمان بنا بدلایل متعددی کمرنگ تر از گذشته شده است که نتیجه آن زندگی های پر از دغدغه و در برخی از مواقع توأم با زشتی های ناپسند شده است. لذا بازگشت به شیوه پدرانمان یعنی وارد کردن نور اهل بیت علیهم السلام به جریان زندگی ، می تواند در وحله اول کانون خانوده را از ابتلا به پلشتی و ناپاکی رهانیده و سپس با افزایش خانواده های مؤمن و ایمانی ، به بهبود وضعیت اجتماع و رفع ناهنجاریهای جامعه بیانجامد.
تشکیل جلسات به نام اهل بیت علیه السلام در منازل و یا شرکت در آنها فرصت مغتنمی است که جسم و جان غبار گرفته از آلودگی های محیط را صیقل داده و روح را به دریافت گوهر از اقیانوس معارف ائمه هدی علیهم السلام وادار نمائیم.بر اساس سنت حسنه نیاکان مؤمن و خداجویمان ، ما شیعیان در ایام شهادت ائمه اطهار علیهم السلام اقامه عزا می نمایم همانگونه که در ایام ولادت ایشان مراسم جشن بر پا می داریم. پدران ما بخش عمده اوقات خود را پس از اشتغال به کار روزانه و رسیدگی به خانواده و انجام واجبات ، به شرکت در این مراسم سپری می نموده اند و با حضور در این مجالس بوده است که معـارف الهـی را آموختـه و به تقویت ایمـان و تشکـیل زنـدگـی پـاک و الـهی کـه نسـل فعلی به آن رشـک می برد دست یافته اند. در حال حاضر این سنت نیکو در گذر زمان بنا بدلایل متعددی کمرنگ تر از گذشته شده است که نتیجه آن زندگی های پر از دغدغه و در برخی از مواقع توأم با زشتی های ناپسند شده است. لذا بازگشت به شیوه پدرانمان یعنی وارد کردن نور اهل بیت علیهم السلام به جریان زندگی ، می تواند در وحله اول کانون خانوده را از ابتلا به پلشتی و ناپاکی رهانیده و سپس با افزایش خانواده های مؤمن و ایمانی ، به بهبود وضعیت اجتماع و رفع ناهنجاریهای جامعه بیانجامد.
در این مختـصر بنـاست به نحـوه اصیـل و سنتـی عـزاداری در دهـه اول مـاه محـرم الحـرام پرداخته شود. چون معتقدم هر بخشی از مراسم عزاداری سنتی بنا به حکمت و منطق و در جهت رفع نیاز شرکت کنندگان در این مجالس بطور جامع طراحی و اجرا می گردیده است.
دهه اول محرم:
هر یک از روزهای دهه اول محرم به یک عنوان که غالبا نام شهدای کربلا است ، مشهور گردیده و که ستایشگران اهلبیت علیهم السلام با ذکر مصائب صاحب نام آن روز به عنوان مقدمه ، عزای حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام را اقامه می نمایند. در تهران مجالس روز اول ماه محرم با ذکر توسل به حضرت فاطمـه زهـرا سـلام الله علیـها شروع و با شـرح مصـائب حضرت مسلــم علیه السلام ، به عزاداری حضرت سیدالشهداء علیه السلام می پردازند.
عناوین سایر روزها به این ترتیب می باشد:
روز دوم: ورود کاروان امام حسین علیه السلام به کربلا
روز سوم: ذکر مصائب حضرت رقیه سلام الله علیها
روز چهارم: ذکر مصائب طفلان حضرت زینب سلام الله علیها
روز پنجم: ذکر مصائب حضرت عبدالله علیه السلام
روز ششم: ذکر مصائب حضرت قاسم علیه السلام
روز هفتم: ذکر مصائب حضرت علی اصغر علیه السلام
روز هشتم: ذکر مصائب حضرت علی اکبر علیه السلام
روز نهم: ذکر مصائب حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام
روز دهم: ذکر مصائب حضرت سیدالشهداء علیه السلام
در روزهای سوم تا ششم ذکر مصائب یاران و اصحـاب امـام حسـین علیـه السـلام هـم خوانده می شود. اغلب مجالس در دهه اول محرم شامل شب و روز یازدهم محرم نیز می گردد که در آن مصائب حضرت زینب سلام الله علیها در شام غریبان و یا روضه تنور خولی خوانده می شود و معمولا آخرین مجلس با توسل به حضرت زهرا سلام الله علیها خاتمه می یابد.
محتوای مجالس اصیل و سنتی در تهران:
منبر وعظ توسط علمای روحانی رکن اصلی مجالس است که مستمعین را با بسته ای حاوی احکام فقهی ، معارف دینی و حقایقی از فلسفه عاشورا آگاهی می بخشد. اخلاص مهمترین و والاترین شرط واعظ است که اگر با علم و عمل توأم باشد ، چنان مستمع را تحت تأثیر قرار می دهد که حتی ممکن است باعث تحولی عظیم در عمق وجود ایشان شود. نمونه های بسیار فراوانی در این مورد ، مبین این مطلب است. مرحوم شیخ مرتضی زاهد و مرحوم شیخ رضا سراج نمونه واعظانی معاصر با ویژگی فوق می باشند. جناب استاد شیخ حسین انصاریان حفظه الله نیز در عصر ما اینچنین است.
بخش دیگر مجلس توسط ذاکران اهلبیت علیهم السلام برگزار می گردد. از جمله شرایط لازم برای امر خطیر و پر مسئولیت ستایشگری اهلبیت علیهم السلام می توان به تسلط کافی بر ادبیات فارسی و عربی ، تسلط بر احکام فقهی و معارف دینی ، مطالعه فراوان در کتب مورد وثوق درباره تاریخ اهل البیت علیهم السلام ، آشنایی با روایات و احادیث و مقاتل معتبر و صحیح ، محفوظات فراوان متنی و شعری ، بیان قوی و صدای خوش و آشنایی با دستگاههای آوازی مانند همایون ، افشار ، بیات اصفهان و دشتی نام برد. و البته اساسی ترین شرط لازم داشتن استاد است. بحمدالله در اغلب شهرهای بزرگ مراکزی با حضور پیرغلامان آستان اهلبیت علیهم السلام جهت آموزش مشتاقان دایر گردیده است و در تهران به همت پیرغلام حضرت سیدالشهداء جناب شمس الذاکرین آقای حاج منصور ارضی و دیگر بزرگواران ، آموزشگاه ستایشجویان اهل البیت علیهم السلام "استجاب" راه اندازی شده است.
مقام معظم رهبری مد ظله العالی هر ساله در جمع ستایشگران ائمه معصومین علیهم السلام نکات بسیار مهمی در خصوص وظایف ذاکران و مجالس اهلبیت علیهم السلام ایراد می فرمایند که خود گواه اهمیت این موضوع است. معظم له در سالهای اخیر در مورخه های 1386/04/14 و 1387/04/04 و 1389/03/13 و 1390/03/03 در جمع ذاکران و در مورخ 1390/03/25 در جمع شاعران آئینی مطالب کاربردی و جامعی را فرموده اند که بکار بستن آن می تواند باعث رشد و تعالی مادحان و ذاکران و به تبع آن نزدیک شدن مجالس اهلبیت علیهم السلام به هدف اصلی تشکیل اینگونه تجمعات گردد.
ترتیب برنامه در مجالس حضرت سیدالشهداء علیه السلام:
اول: شعر درباره حضرت ولیعصر عجل الله تعالی فرجه الشریف
بر اهل معرفت فرض و لازم است مجالس عزای حضرت سیدالشهداء علیه السلام را با ذکر و نام امام حی حضرت حجة بن الحسن ارواحنا لمقدمه الفدا آغاز نمایند تا یاد و ارادت به آنحضرت را در مستمعین مضاعف نمایند. انتخاب شعر با محتوا و مضامین خوب و مناسب با جایگاه والای اهلبیت علیه السلام ضروری است. کتب اساتید گرانقدر آقایان غلامرضا سازگار ، علی انسانی ، سیدرضا مؤید ، حبیب الله چایچیان و محمدعلی مجاهدی مشکل دسترسی به اشعار فاخر و مناسب را تا حد بسیار زیادی رفع می نماید. بحمدالله شاعران متعددی در عرصه اشعار آئینی ورود نموده اند که مخلصانه کمر خدمت به آستان رفیع حضرات معصومین علیهم السلام بسته اند از جمله ایشانند آقایان قزوه ، برقعی ، لطفی ، اسفندقه ، لطیفیان ، سهرابی ، رحیمی ، عرب خالقی و ... که اشعار و آثار ایشان در دسترس می باشد.
دوم: غزل مصیبت
و آن شعری است که محتوای آن اشاره به مصائب کربلا و خصوصا درباره صاحب نام آن شب دارد. غزل مصیبت ، مستمعین را برای ورود به عزاداری و شنیدن مصائب آماده می نماید. پیرغلام حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام جناب آقای استاد علی آهی که سالیان طولانی را بطور تخصصی صرف ویرایش و تصحیح اشعار آئینی نموده اند مطالب ارزشمندی درباره نحوه تشخیص شعر خوب از شعر بد دارند. بطور کلی شاخصه های شعر مناسب با جایگاه اهلبیت علیه السلام عبارتست از آنکه در آن غلو و کلمات مشبه به کفر نباشد ، از استعمال کلمات مغایر با شأن و جایگاه رفیع ایشان پرهیز شود ، به اعمال سراسر عزت اهل بیت علیهم السلام اشاره و تأکید شده باشد ، مبتنی بر حقیقت تاریخ باشد و حاوی یک یا چند پیام واضح از کربلا باشد.
سوم: روضه خوانی
چون در گذشته ای نچندان دور در مجالس از روی کتاب روضةالشهداء مصائب کربلا را می خوانند ، لذا ذکر مصائب به روضه خوانی مشهور گردیده است. مهمترین نکته در ذکر مصیبت ، پرهیز از مطالب بدون سند و یا سند ضعیف است. گرچه زبان حال به معنی ورود ذهن خلاق برای تجسم حوادث و وقایع کربلا و به نوعی هنر است و جایز است ولی زبان حال که بر خلاف زبان قال باشد ، غیر از کسب معصیت پروردگار و ناخشنودی ائمه اطهار علیهم السلام ثمری نخواهد داست. معمولا روضه و ذکر مصیبت در لابلای ابیات غزل مصیبت و یا انتهای آن انجام می گردد و چنانچه ذکر مصیبت با مصائب هر یک از شهدای کربلا شروع گردیده باشد ، نهایتا در وقت مناسب با گریز به ذکر مصائب حضرت سیدالشهداء علیه السلام ختم می گردد. و گریز یعنی وصل نمودن مصائبی که خوانده می شود به مصائب امام حسین علیه السلام با استفاده از وجوه اشتراک یا اختلاف بین دو موضوع.
ستایشگر اهلبیت علیهم السلام می بایست کتابخانه ای شامل مقاتل معتبر و زندگی نامه معصومین علیهم السلام و دیگر کتابهای مفید در این رابطه به عنوان منابع مطالعاتی خود تهیه نموده و در اختیار داشته باشد.
چهارم: زمینه خوانی
و آن سینه زدن عزادارن بصورت نشسته جهت آمادگی برای سینه زدن بطور ایستاده است.ممکن است برای شروع از ذکرهای دودمه استفاده شود و با واحد نس ادامه یافته و با دم پاره خاتمه یابد.
پنجم: نوحه خوانی
نوحه جملات شعر گونه و گاه در ابیات بلند و کوتاهی است در چندین بند که عزاداران تمام و یا بخشی از یک بند آنرا پاسخ گفته و در آن مشارکت دارند. عزاداران پس از ایستادن در صفوف منظم که تنظیم آن بر عهده میاندار است و آنرا کوچه سینه زنی می گویند ، به سینه زنی می پردازند و معمولا در وقت پاسخگویی به نوحه بر سینه می زنند. نوحه دارای دو عنصر مهم سبک و محتوا می باشد که توجه به هر دو عنصر لازم است. بیشتر پیامهای کربلا در قالب نوحه به مخاطبان گفته می شود. با نگاهی به نوحه پیرغلامان و بررسی آنها ، به دقت نظر عمیق ایشان می توان پی برد. بطور مثال در نوحه های مربوط به حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام سبک خواندن حماسی است و محتوا و مضامین آن به مستمع القای شجاعت و دلاوری می دهد و در نوحه های مربوط به حضرت علی اصغر علیه السلام سبک نوحه ملایم و حزین است و اشعار محرک عواطف و مجسم کننده مصیبت کشته شده طفلی صغیر است. مرحوم اکبر ناظم ، مرحوم شاه حسین بهاری و مرحوم احمد صالح از این دست بوده اند.
ششم: واحد سبک یا واحد نوس
پس از اتمام نوحه ، اشعاری با ملایمت و نرمی بسیار زیاد خوانده می شود که ضربات سینه زنی در فواصل نسبتا طولانی نواخته می گردد. عزاداران در این بخش یکبار با هر دو دست و یکبار با یک دست بر سینه می زنند و شاید همین وجه تسمیه واحد نوس که معنی آن نیمه و نصفه است باشد. بدلیل آنکه ضرباهنگ سینه زنی بسیار ملایم است لذا توجه عزاداران به محتوای اشعاری که خوانده می شود بیشتر است. بنابراین محتوای اشعار انتخاب شده برای این بخش بایستی از هر لحاظ برجسته باشد. گاهی در بین واحد نس سینه زنی موقتا متوقف و ذکر مصیبت مختصری انجام می شود و مجددا سینه زدن ادامه می یابد. مدت این نوع سینه زدن نسبتا زیاد است و ممکن است واحد سبک را چند ذاکر بخوانند.
هفتم: دم میاندار
حد فاصل واحد سبک و واحد سنگین وقت مظلوم کشیدن میاندار است. در این زمان میاندار اذکار شعار گونه ای که آنرا ذکر میـــاندار می گویند را با صدای بلند به طرز سئوال گـونه ای فــریاد مـی زند و عزاداران نیز به تناسب پاسخ او را می گویند تا برای ذاکر و عزاداران فرصتی باشد تا خود را برای واحد سنگین آماده نماید. اهم وظیفه میاندار منظم نمودن صفوف عزاداران و تنظیم فاصله زمانی و نحوه سینه زدن است. معمولا میاندار دارای جثه تنومند و صدای رسا می باشد.
هشتم: واحد سنگین
اشعار به صورت حماسی خوانده می شود و ضربات سینه زدن در فاصله زمانی کوتاه و با شدت و با هر دو دست انجام می گیرد. لذا به آن واحد جفت نیز می گویند. به لحاظ جلوگیری از خستگی مفرط عزاداران ، این زمان کوتاهترین بخش عزاداری می باشد.
نهم: ذکر دودمه
بلافاصله و یا با انجام چند دعا ، عزاداران به دو گروه تقسیم می شوند و هر گروه نیمی از یک ترکیب شعر گونه را می گویند و گروه دیگر نیمه دیگر آنرا پاسخ می دهند. چنانچه ذکر دودمه طولانی باشد معمولا گروه دوم هنگامی که شنونده است ، بر سینه نمی زنند. معمولا دو گروه در پایان دودمه ، دودمه دیگری که کوتاه تر و متشکل از چند کلمه است و دمپاره نامیده می شود را گفته و با تند نمودن ضرب آهنگ سینه زدن ، به مرحله شور وارد می شوند.
دهم: شور
مرحله پایانی و اوج سینه زنی عزاداران است. ضربات سینه زنی سریع و متداوم است. ممکن است در این بخش عزاداران با نشستن به سینه زدن ادامه دهند. به دلیل خواندن سریع اشعار در شورخوانی ، کلمات پرمعنا تر و تأثیرگذارتری برای ادای مفهوم و تحریک احساسات مخاطبان بکار گرفت می شود. بنابراین محتوا و سبک شور بیش از هر بخش دیگری در معرض آفات قرار گرفته است. بیشترین آسیب در این بخش ورود عبارات ناپسند و غلط خصوصا اصطلاحات فرقه ضاله صوفیه است که مغایر با مکتب حقه تشیع و شأن رفیع اهلبیت علیهم السلام می باشد. و آسیب جدی دیگر در این بخش استفاده از ملودی های نامناسب و نامتعارف با مجالس پر ارزش ائمه هدی علیهم السلام است. لذا دقت مضاعفی برای مبتلا نگشتن به این معضلات واجب است. این تذکر لازم است که گرچه اقامه عزای حضرت سیدالشهداء برترین راه نزدیکی به پروردگار است اما چنانچه از این فرصت به طرز مطلوب برای شرکت کنندگان در این مجالس برنامه ریزی و استفاده نگردد ، و نتیجه آن که باید افزایش معارف دینی ایشان باشد محقق نشود ، قطعا محصولی به جز معصیت و گناه نخواهد داشت.
پایان مجلس: زمزمه و توسل
معمولا در پایان ، زمزمه ای با مضمون مناجات و یا توسل با همراهی عزاداران انجام می گیرد و با ذکر مصیبتی بطور مختصر و اشاره ، مجلس پایان می یابد. و انشاءالله مجلسی فراهم آمده باشد هر چه نزدیک به مقام و منزلت ائمه هدی علیهم السلام که در این صورت بی شک آن مجلس مهبط فرشتگان جهت تبرک جستن به قدوم عزاداران و محل نزول خیرات و برکات و غفران سیئات ایشان می گردد. انشاءالله
| شعر امام زمان (ع) اول محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) دوم محرم: | شعر اول |
شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) سوم محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) چهارم محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) پنجم محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) ششم محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) هفتم محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) هشتم محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) نهم محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
| شعر امام زمان (ع) دهم محرم: | شعر اول | شعر دوم | شعر سوم |
دوم: غزل مصیبت
و آن شعری است که محتوای آن اشاره به مصائب کربلا و خصوصا درباره صاحب نام آن شب دارد. غزل مصیبت ، مستمعین را برای ورود به عزاداری و شنیدن مصائب آماده می نماید. پیرغلام حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام جناب آقای استاد علی آهی که سالیان طولانی را بطور تخصصی صرف ویرایش و تصحیح اشعار آئینی نموده اند مطالب ارزشمندی درباره نحوه تشخیص شعر خوب از شعر بد دارند. بطور کلی شاخصه های شعر مناسب با جایگاه اهلبیت علیه السلام عبارتست از آنکه در آن غلو و کلمات مشبه به کفر نباشد ، از استعمال کلمات مغایر با شأن و جایگاه رفیع ایشان پرهیز شود ، به اعمال سراسر عزت اهل بیت علیهم السلام اشاره و تأکید شده باشد ، مبتنی بر حقیقت تاریخ باشد و حاوی یک یا چند پیام واضح از کربلا باشد.
سوم: روضه خوانی
چون در گذشته ای نچندان دور در مجالس از روی کتاب روضةالشهداء مصائب کربلا را می خوانند ، لذا ذکر مصائب به روضه خوانی مشهور گردیده است. مهمترین نکته در ذکر مصیبت ، پرهیز از مطالب بدون سند و یا سند ضعیف است. گرچه زبان حال به معنی ورود ذهن خلاق برای تجسم حوادث و وقایع کربلا و به نوعی هنر است و جایز است ولی زبان حال که بر خلاف زبان قال باشد ، غیر از کسب معصیت پروردگار و ناخشنودی ائمه اطهار علیهم السلام ثمری نخواهد داست. معمولا روضه و ذکر مصیبت در لابلای ابیات غزل مصیبت و یا انتهای آن انجام می گردد و چنانچه ذکر مصیبت با مصائب هر یک از شهدای کربلا شروع گردیده باشد ، نهایتا در وقت مناسب با گریز به ذکر مصائب حضرت سیدالشهداء علیه السلام ختم می گردد. و گریز یعنی وصل نمودن مصائبی که خوانده می شود به مصائب امام حسین علیه السلام با استفاده از وجوه اشتراک یا اختلاف بین دو موضوع.
ستایشگر اهلبیت علیهم السلام می بایست کتابخانه ای شامل مقاتل معتبر و زندگی نامه معصومین علیهم السلام و دیگر کتابهای مفید در این رابطه به عنوان منابع مطالعاتی خود تهیه نموده و در اختیار داشته باشد.
چهارم: زمینه خوانی
و آن سینه زدن عزادارن بصورت نشسته جهت آمادگی برای سینه زدن بطور ایستاده است.ممکن است برای شروع از ذکرهای دودمه استفاده شود و با واحد نس ادامه یافته و با دم پاره خاتمه یابد.
پنجم: نوحه خوانی
نوحه جملات شعر گونه و گاه در ابیات بلند و کوتاهی است در چندین بند که عزاداران تمام و یا بخشی از یک بند آنرا پاسخ گفته و در آن مشارکت دارند. عزاداران پس از ایستادن در صفوف منظم که تنظیم آن بر عهده میاندار است و آنرا کوچه سینه زنی می گویند ، به سینه زنی می پردازند و معمولا در وقت پاسخگویی به نوحه بر سینه می زنند. نوحه دارای دو عنصر مهم سبک و محتوا می باشد که توجه به هر دو عنصر لازم است. بیشتر پیامهای کربلا در قالب نوحه به مخاطبان گفته می شود. با نگاهی به نوحه پیرغلامان و بررسی آنها ، به دقت نظر عمیق ایشان می توان پی برد. بطور مثال در نوحه های مربوط به حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام سبک خواندن حماسی است و محتوا و مضامین آن به مستمع القای شجاعت و دلاوری می دهد و در نوحه های مربوط به حضرت علی اصغر علیه السلام سبک نوحه ملایم و حزین است و اشعار محرک عواطف و مجسم کننده مصیبت کشته شده طفلی صغیر است. مرحوم اکبر ناظم ، مرحوم شاه حسین بهاری و مرحوم احمد صالح از این دست بوده اند.
| نوحه اول محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه دوم محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه سوم محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه چهارم محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه پنجم محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه ششم محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه هفتم محزم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه هشتم محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه نهم محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
| نوحه دهم محرم: | نوحه اول | نوحه دوم | نوحه سوم |
ششم: واحد سبک یا واحد نوس
پس از اتمام نوحه ، اشعاری با ملایمت و نرمی بسیار زیاد خوانده می شود که ضربات سینه زنی در فواصل نسبتا طولانی نواخته می گردد. عزاداران در این بخش یکبار با هر دو دست و یکبار با یک دست بر سینه می زنند و شاید همین وجه تسمیه واحد نوس که معنی آن نیمه و نصفه است باشد. بدلیل آنکه ضرباهنگ سینه زنی بسیار ملایم است لذا توجه عزاداران به محتوای اشعاری که خوانده می شود بیشتر است. بنابراین محتوای اشعار انتخاب شده برای این بخش بایستی از هر لحاظ برجسته باشد. گاهی در بین واحد نس سینه زنی موقتا متوقف و ذکر مصیبت مختصری انجام می شود و مجددا سینه زدن ادامه می یابد. مدت این نوع سینه زدن نسبتا زیاد است و ممکن است واحد سبک را چند ذاکر بخوانند.
| واحد نوس اول محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس دوم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس سوم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس چهارم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس پنجم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس ششم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس هفتم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس هشتم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس نهم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
| واحد نوس دهم محرم: | واحد اول | واحد دوم | واحد سوم |
هفتم: دم میاندار
حد فاصل واحد سبک و واحد سنگین وقت مظلوم کشیدن میاندار است. در این زمان میاندار اذکار شعار گونه ای که آنرا ذکر میـــاندار می گویند را با صدای بلند به طرز سئوال گـونه ای فــریاد مـی زند و عزاداران نیز به تناسب پاسخ او را می گویند تا برای ذاکر و عزاداران فرصتی باشد تا خود را برای واحد سنگین آماده نماید. اهم وظیفه میاندار منظم نمودن صفوف عزاداران و تنظیم فاصله زمانی و نحوه سینه زدن است. معمولا میاندار دارای جثه تنومند و صدای رسا می باشد.
| دم میاندار اول محرم: | دم اول |
دم دوم |
| دم میاندار دوم محرم: | دم اول | دم دوم |
| دم میاندار سوم محرم: | دم اول | دم دوم |
| دم میاندار چهارم محرم: | دم اول | دم دوم |
| دم میاندار پنجم محرم: | دم اول | دم دوم |
| دم میاندار ششم محرم: | دم اول | دم دوم |
| دم میاندار هفتم محرم: | دم اول | دم دوم |
| دم میاندار هشتم محرم: | دم اول | دم دوم |
| دم میاندار نهم محرم: | دم اول |
دم دوم |
| دم میاندار دهم محرم: | دم اول |
دم دوم |
هشتم: واحد سنگین
اشعار به صورت حماسی خوانده می شود و ضربات سینه زدن در فاصله زمانی کوتاه و با شدت و با هر دو دست انجام می گیرد. لذا به آن واحد جفت نیز می گویند. به لحاظ جلوگیری از خستگی مفرط عزاداران ، این زمان کوتاهترین بخش عزاداری می باشد.
| واحد سنگین شب اول: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب دوم: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب سوم: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب چهارم: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب پنجم: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب ششم: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب هفتم: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب هشتم: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب نهم: | واحد اول | واحد دوم |
| واحد سنگین شب دهم: | واحد اول | واحد دوم |
نهم: ذکر دودمه
بلافاصله و یا با انجام چند دعا ، عزاداران به دو گروه تقسیم می شوند و هر گروه نیمی از یک ترکیب شعر گونه را می گویند و گروه دیگر نیمه دیگر آنرا پاسخ می دهند. چنانچه ذکر دودمه طولانی باشد معمولا گروه دوم هنگامی که شنونده است ، بر سینه نمی زنند. معمولا دو گروه در پایان دودمه ، دودمه دیگری که کوتاه تر و متشکل از چند کلمه است و دمپاره نامیده می شود را گفته و با تند نمودن ضرب آهنگ سینه زدن ، به مرحله شور وارد می شوند.
| دودمه اول محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه دوم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه سوم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه چهارم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه پنجم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه ششم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه هفتم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه هشتم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه نهم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
| دودمه دهم محرم: | دودمه اول | دودمه دوم | دودمه سوم |
دهم: شور
مرحله پایانی و اوج سینه زنی عزاداران است. ضربات سینه زنی سریع و متداوم است. ممکن است در این بخش عزاداران با نشستن به سینه زدن ادامه دهند. به دلیل خواندن سریع اشعار در شورخوانی ، کلمات پرمعنا تر و تأثیرگذارتری برای ادای مفهوم و تحریک احساسات مخاطبان بکار گرفت می شود. بنابراین محتوا و سبک شور بیش از هر بخش دیگری در معرض آفات قرار گرفته است. بیشترین آسیب در این بخش ورود عبارات ناپسند و غلط خصوصا اصطلاحات فرقه ضاله صوفیه است که مغایر با مکتب حقه تشیع و شأن رفیع اهلبیت علیهم السلام می باشد. و آسیب جدی دیگر در این بخش استفاده از ملودی های نامناسب و نامتعارف با مجالس پر ارزش ائمه هدی علیهم السلام است. لذا دقت مضاعفی برای مبتلا نگشتن به این معضلات واجب است. این تذکر لازم است که گرچه اقامه عزای حضرت سیدالشهداء برترین راه نزدیکی به پروردگار است اما چنانچه از این فرصت به طرز مطلوب برای شرکت کنندگان در این مجالس برنامه ریزی و استفاده نگردد ، و نتیجه آن که باید افزایش معارف دینی ایشان باشد محقق نشود ، قطعا محصولی به جز معصیت و گناه نخواهد داشت.
پایان مجلس: زمزمه و توسل
معمولا در پایان ، زمزمه ای با مضمون مناجات و یا توسل با همراهی عزاداران انجام می گیرد و با ذکر مصیبتی بطور مختصر و اشاره ، مجلس پایان می یابد. و انشاءالله مجلسی فراهم آمده باشد هر چه نزدیک به مقام و منزلت ائمه هدی علیهم السلام که در این صورت بی شک آن مجلس مهبط فرشتگان جهت تبرک جستن به قدوم عزاداران و محل نزول خیرات و برکات و غفران سیئات ایشان می گردد. انشاءالله
